Među hiljadama dokumenata, svjedočanstava i audio-video materijala, u bogatoj arhivi SENSE Centra za tranzicionu pravdu u Puli o rušenju kulturno-istorijskog nasljeđa, koja je predstavljena u Banjoj Luci 25. maja ove godine, naći ćete i nevjerovatni iskaz dat pred Haškim tribunalom, Milana Tupajića, ratnog predsjednik skupštine opštine Sokolac u kojem on bez imalo zadrške i skrivanja, otvoreno i samoubjeđeno izjavljuje: “Kod Srba postoji vjerovanje da gdje nema džamija nema ni muslimanskog naroda i njihovim rušenjem će biti praktično uništen njihov motiv za povratak u ta sela.”
Pregledavajući arhive SENSE Centra, ono što prvo pada u oči jeste količina uništenog kulturno-istorijskog nasljeđa u ovom ratu. Neuporedivo više nego u posljednjem svjetskom ratu na ovim našim prostorima. To govori o pravom karakteru, ciljevima i sredstvima ovog zadnjeg nam rata. Zatim u oči upadasistematičnost i rješenost zločinaca i nametljivo odsustvo bilo kakvog osjećaja krivice, osjećaja da se činilo nešto protivzakonito i neetično. Frapira utisak da, koliko su se republikosrpski ali i drugi ratni zločinci trudili da sakriju i prikriju ratne zločine masovnih pokolja ljudi, toliko su bili neprikriveni u samim aktima razaranja, otvoreni u objašnjavanju svoje namjere i naglašavanju svojih uloga u uništavanju našeg kulturno-istorijskog i vjerskog nasljeđa. Šokira sa kakvom kristalnom jasnoćom i ležernošću republikosrpski etno-fašisti legitmiziraju ciljeve rušenje vjerskih objekata U intervjuu New York Times-u u avgustu 1992. godine Simo Drljača otvoreno deklamuje: “Kod njihovih džamija nije dovoljno da se sruši minaret. Treba da se rastresu temelji, jer se onda više ne može izgraditi nova. Ako to napravite i oni će htjeti da odu. Otići će sami od sebe.” Treba li išta više reći.
Pravdali su svoje divljačke akte na različite načine od pozivanja na navodno srpsku tradiciju i vjerovanja kako “inteligentno” priznaje Tupajić, preko pravdanja da su to bili pritisci i naređenja “odozgo”, do relativizacije u kojoj se ističe kako su tamo negdje uništavane “naše” bogomolje, groblja i spomenici, pa je to što “mi” radimo eto čista retribucija. Tako u intervjuu sa Haškim istražiteljima ratni predsjednik skupštine opštine Banja Luka Predrag Radić pokušava relativizovati rušenje banjalučkih džamija, ističući da to “nije specijalnost Srba”, već je to navodno krenulo iz Slavonije, gdje su rušene srpske crkve, pa evo karavana retribucije stigla u Banja Luku i eto moralo se. U toj relativizaciji sopstvene uloge Radić otkriva da je bio potpuno svjestan projekta, kada kaže: “Ali ро ovome kako ste Vi razumjeli, šta је biо cilj uništavanja džamija? Isto što i cilj uništavanja crkava pravoslavnih, da se zatre vjera, da se ljudi ne vraćaju više tu. То је biо cilj, uništit duho ... duhovno tlo i neće se više vratiti ni Srbin tamo, ni ovaj ovamo. То је ludost jedna.” Pa ako je bila ludost što si bio dio nje? U istom razgovoru Radić kuka kako ga je republikosrpska etno-fašistička vrhuška, čiji je i sam nominalno bio dio, pritiskala da sruši banjalučke džamije. Prepodobni Radić sa nekim čudnim shvaćanjem “ponosa” kaže: “…da vam odma' kažem, Banja Luka je bila poslednja u Republici Srpskoj u kojoj su porušene džamije. Godina dana poslije svih. I to је, to је neprekidno meni na dušu stavljano. Ја sam biо neprekidno kriv prema nekome kako sam ја, kako ја mogu dozvoliti da su džamije tu sve. Sve? Kako ја mogu dozvoliti kao predsjednik opštine, da, kad su sve džamije srušne u Republici Srpskoj samo da su kod mene sve čitave.” A kasnije na insistiranje istražitelja da im kaže ko ga je pritiskao da sruši džamije prepodobni Radić priznaje: “Ја ne znam da li su oni slali njega, ali meni је za vratom neprekidno biо Velibor Ostojić. А on je, otkuda? On је politkom, u najboljem smislu onome nekada ruskom, politički komesar biо, on је iz Fоčе. А inače је biо, biо је gore visoka čivija.”
(…)
Ali nije ovo slovo o Radiću, već o ideologiji koja od običnog čovjeka može stvoriti Radića, Brđanina, Kordića, Tupajića, Praljka, Drljaću, Karadžića i ine. Colin Kaiser, vještak na suđenju Radovanu Brđaninu jasno ističe: "Uništavanjem sakralnih objekata šalje se poruka. Jedan dio te poruke glasi: 'Mi vas ne poštujemo, ne poštujemo vašu vjeru, ne poštujemo vašu kulturu, ni vaš mentalitet'. Drugi dio poruke je 'mi vas ne želimo'. Kada uvidite urbane obrasce uništavanja poput sravnjivanja sa zemljom, uklanjanja tragova spomenika buldožerom, to je kao da kažete: 'oni ustvai ovdje nisu ni bili'. Prekrajajući povijest, pišete povijest u kojoj nema drugih." Ovo što Kaiser opisuje jeste ideologija krvi i tla koja stoji u podamentu fašizma i nacizma. Sam Kaiser na suđenju daje, meni jednu od najpošteniji izjava jednog čovjeka koji dolazi sa Zapada, poštenu u svom pogledu na Balkan kao dio “Evropskih poslova”: “Ne bih da zvučim previše dramatično ili proročki, ali u svim našim društvima, u svim našim pokretima, postoje političke partije, ljudi ili intelektualci koji sanjaju o čišćenju svoje teritorije i pročišćavanju svoje istorije. A, rat u Bosni je pokazao kako se to može sprovesti u djelo, kao i to da je to moguće izvesti.”
Kompletan tekst Srđana Šušnice možete pročitati na linku: http://avangarda.ba/detaljno.php?id=552
Galerija fotografija na SENSE Facebook stranici
